Hoe kun je de beleving van kunst verdiepen voor een leerling? Deze vraag stond centraal in de Training educatief ontwerp die Kunstkade op woensdag 27 augustus organiseerde om het nieuwe schooljaar en de nieuwe periode Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK) in te luiden. Ongeveer 35 makers, kunstvakdocenten en educatief medewerkers lieten zich in de Blokhuispoort in Leeuwarden inspireren en informeren door adviseur Cultuureducatie & Beeldende Kunst Esther Leenders van Kunstloc Brabant. Daarnaast gingen ze samen actief aan de slag met methodes en werkvormen voor betekenisvolle kunsteducatie.
Het handboek ‘Mijn beste idee komt nog’ vormde de basis van de training, dat een praktisch hulpmiddel is voor bruggenbouwers in de kunsteducatie. Esther liet de deelnemers bij de start meteen actief meedoen door naast hun naam/instelling ook hun gevoelens in een ‘weerbericht’ te delen. Daarna vertelden deelnemers in tweetallen over hun meegenomen voorwerp of culturele uiting die hen heeft geraakt. “Je hoopt dat je als educatief medewerker, kunstvakdocent of cultuurcoach iets teweegbrengt bij leerlingen. Dat begint met wat jou zelf raakt.” De voorwerpen en foto’s werden later die dag op de tafels in een ‘mini-museum’ tentoongesteld. Het willen raken, ‘aan’ gaan en kunstbeleving is belangrijk volgens de visie van Kunstloc. “Wij willen niet bepalen wat de leerling uit de kunsteducatie haalt.”
Gouden cirkel
“Als je educatief materiaal wilt ontwikkelen kan er snel het idee zijn: we maken een speurtocht, of een leskist”, vertelt Esther tijdens de toelichting over de ‘golden circle’ van Simon Sinek. Binnen dit begrip uit het bedrijfsleven wordt het hogere doel bevraagd: het ‘why’.
Denk eerst na over je visie: waarom doe je wat je doet, waar ga je van ‘aan’? De ‘how’ en ‘what’ vloeien daar uit voort.” Een deelnemer uit de erfgoedsector vertelt dat hij educatief materiaal ontwikkelt dat inspeelt op historische sensatie en nieuwsgierigheid voor de omgeving opwekt. Een deelnemer binnen natuureducatie probeert het ‘vuurtje’ voor de natuur aan leerlingen over te brengen door bijvoorbeeld na afloop iets tastbaars mee te geven naar huis.
De vraag wie verantwoordelijk is voor de ‘why’ gaf stof tot nadenken en discussie. Volgens Esther is het vooral belangrijk om hier over na te denken en zo nodig uit te spreken, afhankelijk van de context.
Visual Thinking Strategies
Veelgebruikte strategieën om mensen te verbinden met een kunstobject is Visual Thinking Strategies. In deze in de jaren negentig ontwikkelde werkvorm staat de waarneming centraal: Wat je zie? Wat gebeurt er? Waaraan zie je dat? En wat zie je nog meer? In kleine groepjes probeerden deelnemers deze werkvorm uit aan de hand van een kunstafbeelding. “Het kweekt nieuwsgierigheid. Het gaat om kijken zonder oordeel, waarbij de gespreksleider open vragen stelt.”
Een andere methodiek die Ester aanstipt is Visible Thinking. Op de website van Kunstloc zijn kaarten te vinden die helpen om meer dan tachtig bijzondere kunstwerken te verkennen.
Werkvormen
Welke bouwstenen kun je gebruiken om een les te starten en nieuwsgierigheid op te wekken? “Je kunt dat bijvoorbeeld doen door te ontregelen, de stel-dat vraag, herkenning of geheimzinnigheid/spanning. Esther noemt voorbeelden van (nep)- klusjesmannen die de klas komen opmeten en de vraag: stel dat het kunstwerk kon praten, wat zou het zeggen?
Enkele deelnemers lieten ter plekke zien hoe ze deze en andere bouwstenen inzetten, onder andere met een ontregelende scène waarin een deelnemer speelt dat ze haar telefoon kwijt is.
Wicked Arts
Na een energizer door een deelnemer die vol enthousiasme werd gevolgd, was iedereen klaar voor nog wat theorie: Wicked Kunsteducatie. Dit is een door het lectoraat kunsteducatie van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten ontwikkeld programma waarin deelnemers uitgedaagd worden om de wereld, de kunsten en zichzelf met een frisse, onderzoekende blik te benaderen. De drie soorten kunst waar leerlingen mee in aanraking komen zijn volgens deze benadering schoolkunst, autonome/professionele kunst en kunst die jongeren zelf maken, denk aan streetdance of Minecraft-kunst. Deze werelden zouden meer met elkaar verbonden moeten worden. “Als je kunsteducatie serieus wilt nemen, moet een sociaal-maatschappelijk thema, professionele kunst én de cultuur van de lerende verbonden worden, stelt lector Emiel Heijnen,” aldus Esther. Wat volgens haar goed werkt is dat de opdrachten uitdagende beperkingen kennen, zodat de creativiteit gaat stromen. “Het verdiepen in de leefwereld van leerlingen is hierbij natuurlijk cruciaal.”
Ontwerpen
Vervolgens gingen deelnemers individueel aan de slag met een eigen ontwerp. Welke ideeën voor werkvormen ontstaan er? Kun je bestaande ideeën anders aanvliegen? Welke werkvormen kun je toepassen tijdens het bezoek van de leerlingen aan een expositie, dansvoorstelling of museum/erfgoedinstelling? En welke verdiepende opdrachten hebben terug op school meerwaarde? Een voorbeeld van Esther: “Bij een thema als vriendschap kun je een reflectieopdracht doen: welke gevoelens kregen de leerlingen tijdens een muziekvoorstelling, die kunnen ze uitwerken in een andere kunstvorm.”
Pitch
Een groepje pitchte een idee: met het voelen van een voorwerp onder een doek, de anderen dit te laten tekenen en pas aan het einde te onthullen dat het een kies van een koe was. Deze werkvorm wordt ingezet in groepen 5/6 in het kader van een project over oude gereedschappen. Activeren en nieuwsgierig maken is het doel.
Disciplines
Om wat overzicht te creëren, liet Esther iedereen de eigen ideeën clusteren, door ze met post-its in vlakken te plakken. Welke ideeën zijn ‘wicked’, creatief, passend bij de doelgroep? Welke zijn haalbaar of kan ik haalbaar maken?
Deelnemers gingen aan het einde van de dag naar huis met tal van out-of-the box ideeën voor betekenisvolle kunsteducatie. Daarnaast waren ze geïnspireerd had het samenbrengen van verschillende disciplines grote meerwaarde. Enkele woorden die tijdens de afsluiting in de kring werden gedeeld: voldoening, ‘genietsje’, ontmoeten, flow en energie. En Esther zelf vond de dag “een supertof Fries feestje.”
De training Educatief ontwerp is georganiseerd door Kunstkade om niet alleen te willen onderwijzen, maar vooral te willen verwonderen. Deelnemers leerden hoe je betekenisvolle kunsteducatie ontwikkelt vanuit artistieke inhoud, waarbij beleving van de leerling centraal staat.
